Voan Savay began to dance in the Royal Palace in 1960, at 9 years of age, when queen Sisowath Kossamak Nearirath decided to open the classes up to the public once a week. Her talent and motivation were soon noticed by her teachers who wanted her to join the Royal Ballet company. Against her parents’ wishes, Voan Savay decided to leave school to take part in the daily training sessions. Her motivation and talent led her, at a very young age, to perform the lead roles of the women’s repertoire in the Royal Ballet company, during the same period as princess Norodom Buppha Devi. At age 12, she started traveling across Cambodia with the Khmer Royal Ballet for performances. In 1965, at the age of 15, she was crowned the prima ballerina and was punctually replacing princess Buppha Devi as principal dancer. In 1971, after the fall of Norodom Sihanouk and the change of regime, Voan Savay became the star Apsara dancer with the National Dance Company of Cambodia (which had then replaced the Royal Ballet), when they went on tour to the United States. Like all the artists of her generation, she had to give up her art during the reign of terror put in place by the Khmers Rouge. Voan Savay kept her background a secret and hid her identity in order to survive. Following the fall of the regime in 1979, Savay moved back to Phnom Penh and married another dancer, Van Roeun, who was a graduate of the Royal University of Fine Arts.

The situation in Cambodia remained very dire and the hunger prompted many Cambodians to leave the country. In 1981, Voan Savay and her husband decided to take the road to exile and ended up in a refugee camp on the Thai border (Site II) with the hope of finding refuge abroad. But when Savay saw all the children who were stuck there, she decided to stay and teach them to dance. For the next few years, she moved around the border area organizing dance classes in various camps. Her dancers were eventually invited to perform all over Thailand. In 1991, after almost 10 years in the camps, Savay took a large group, including dancers, musicians and costumiers, on a three-month tour of the United States. Later that year she finally returned to Cambodia and she and her troupe joined the Ministry of Culture and Fine Arts. After the 1998 political turmoil, she fled the country once more to find asylum in France, where she and her husband lived for two decades teaching Cambodian traditional dance.

In 2016, Voan Savay was invited by Princess Buppha Devi and Prince Sisowath Tesso to re-establish herself in Cambodia to help transmit the heritage of Khmer classical dance. Since then, she splits her time between France — her home base — and Cambodia, working on various projects.

អ្នកស្រី វ័ន សាវ៉ៃ បានចាប់ផ្តើមរាំរបាំក្នុងព្រះបរមរាជវាំងក្នុងឆ្នាំ ១៩៦០ កាលអាយុ ៩ ឆ្នាំ គឺនៅពេលដែលព្រះមហាក្សត្រិយានី ស៊ីសុវត្ថិ កុសុមៈ នារីរ័ត្ន បានសម្រេចបើកថ្នាក់របាំជាសាធារណៈម្តងក្នុងមួយសប្តាហ៍។ ភាពប៉ិនប្រសប់ និងការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់អ្នកស្រីត្រូវបានគ្រូរបាំកត់សម្គាល់ឃើញភ្លាមៗ និងចង់ឱ្យអ្នកស្រីចូលរួមក្នុងក្រុមរបាំព្រះរាជទ្រព្យ។ អ្នកស្រីបានជម្នះនឹងឪពុកម្តាយ ដោយសម្រេចចិត្តឈប់រៀន ហើយមកចូលរួមថ្នាក់បណ្តុះបណ្តាលរបាំជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ ការព្យាយាម និងទេពកោសល្យរបស់អ្នកស្រី បាននាំឱ្យអ្នកស្រីក្លាយជាតួឯករបាំព្រះរាជទ្រព្យទាំងអាយុនៅក្មេងនៅឡើយ គឺនៅក្នុងសម័យកាលតែមួយជាមួយសម្ដេចព្រះរៀម នរោត្តម បុប្ផាទេវី។ នៅអាយុ ១២ ឆ្នាំ អ្នកស្រីបានចាប់ផ្តើមចេញសម្ដែងរបាំព្រះរាជទ្រព្យនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា។ នៅឆ្នាំ ១៩៦៥ កាលអាយុ ១៥ ឆ្នាំ អ្នកស្រីបានគ្រងតំណែងជានាដកាឯករបាំព្រះរាជទ្រព្យជាលើកដំបូង ហើយពេលខ្លះបានគ្រងតំណែងនេះជំនួសសម្ដេចព្រះរៀម បុប្ផាទេវី។ នៅឆ្នាំ ១៩៧១ បន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារ និងការផ្លាស់ប្តូររបប អ្នកស្រី វ័ន សាវ៉ៃ បានក្លាយជាតួអង្គឯករបាំអប្សរាជាមួយក្រុមរបាំជាតិកម្ពុជា (ជំនួសក្រុមរបាំព្រះរាជទ្រព្យ) នៅគ្រាដែលក្រុមនេះបានទៅសម្ដែងនៅឯសហរដ្ឋអាមេរិក។ ដូចជាសិល្បករឯទៀតក្នុងជំនាន់នោះ អ្នកស្រីត្រូវបោះបង់ចោលនូវការងារសិល្បៈទាំងស្រុងក្នុងរបបដ៏ខ្មៅងងឹតដែលគ្រប់គ្រងដោយខ្មែរក្រហម។ អ្នកស្រី វ័ន សាវ៉ៃ បានលាក់នូវប្រវត្តិរូប និងអត្តសញ្ញាណរបស់អ្នកស្រី ដើម្បីរស់។ ក្រោយរបបនេះដួលរលំនៅឆ្នាំ ១៩៧៩ អ្នកស្រីបានត្រឡប់មករស់នៅឯក្រុងភ្នំពេញវិញ ហើយបានរៀបការជាមួយអ្នករបាំម្នាក់ទៀតឈ្មោះ វ៉ាន់ រឿន ដែលបានបញ្ចប់ការសិក្សានៅឯសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ។

ស្ថានការណ៍នៅកម្ពុជានៅតែអាក្រក់ខ្លាំង ហើយគ្រោះទុរ្ភិក្សបានជំរុញឱ្យប្រជាជនខ្មែរជាច្រើនចាកចេញពីប្រទេស។ នៅឆ្នាំ ១៩៨១ អ្នកស្រី និងស្វាមី បានសម្រេចចិត្តធ្វើដំណើរនិរទេសខ្លួន ហើយទៅរស់នៅឯជំរំជនភៀសខ្លួននៅឯព្រំដែនថៃ (ជំរំសាយធូ) ជាមួយនឹងក្តីសង្ឃឹមទទួលបានសិទ្ធិជ្រកកោននៅឯបរទេស។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលអ្នកស្រីបានឃើញក្មេងៗជាច្រើនជាប់គាំងនៅទីនោះ អ្នកស្រីក៏សម្រេចចិត្តស្នាក់នៅបន្ត និងបង្រៀនរបាំដល់ពួកគេ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំបន្ទាប់ អ្នកស្រីបានផ្លាស់ទីលំនៅមកជុំវិញតំបន់ព្រំដែន និងបានរៀបចំថ្នាក់របាំនៅតាមជំរំផ្សេងៗ។ អ្នករបាំទាំងអស់ក៏ត្រូវបានអញ្ជើញឱ្យទៅសម្តែងនៅទូទាំងប្រទេសថៃ។ នៅឆ្នាំ ១៩៩១ បន្ទាប់ពីជិត ១០ ឆ្នាំនៅក្នុងជំរំ អ្នកស្រីបាននាំក្រុមសិល្បៈដ៏ធំមួយ រួមមានអ្នករបាំ តន្ត្រីករ និងអ្នកកាន់សម្លៀកបំពាក់ ទៅសម្ដែងរយៈពេលបីខែនៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ ក្រោយមក នៅឆ្នាំនោះដដែល អ្នកស្រីបានវិលត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ ហើយអ្នកស្រី ព្រមទាំងក្រុមសិល្បៈរបស់អ្នកស្រី បានចូលបម្រើការងារនៅក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ។ បន្ទាប់ពីវិបត្តិនយោបាយឆ្នាំ ១៩៩៨ អ្នកស្រីបានភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសម្តងទៀត ដើម្បីស្វែងរកសិទ្ធិជ្រកកោននៅឯប្រទេសបារាំង ហើយអ្នកស្រី និងស្វាមីក៏បានរស់នៅទីនោះអស់រយៈពេលពីរទសវត្សរ៍ និងបានបង្រៀនរបាំប្រពៃណីខ្មែរនៅទីនោះផងដែរ។

នៅឆ្នាំ ២០១៦ អ្នកស្រី វ័ន សាវ៉ៃ ត្រូវបានសម្ដេចរាជបុត្រី ព្រះរៀម បុប្ផាទេវី និងព្រះអង្គម្ចាស់ស៊ីសុវត្ថិ តេស្សូ អញ្ជើញឱ្យមកកសាងកេរ្តិ៍ឈ្មោះនៅប្រទេសកម្ពុជាឡើងវិញ ដើម្បីជួយផ្ទេរមរតករបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរទៅអ្នកជំនាន់ក្រោយ។ ចាប់ពីពេលនោះមក អ្នកស្រីបានបែងចែកពេលវេលារវាងប្រទេសបារាំង ដែលជាទីលំនៅបច្ចុប្បន្នរបស់អ្នកស្រី និងប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីធ្វើការលើគម្រោងផ្សេងៗ។

Sophiline Cheam Shapiro is a renown Cambodian dancer, choreographer, and educator.  At the age of eight, Shapiro was forced to live in the countryside of Cambodia after her family was evacuated from the city of Phnom Penh by the Khmer Rouge. Following the fall of the Khmer Rouge regime, Shapiro was one of the first students to learn from the masters who had survived and among the first generation of classically trained Cambodian dancers to graduate from the School of Fine Arts in Phnom Penh. With the university’s ensemble, she toured India, the Soviet Union, the USA, and Vietnam. In 1991, she immigrated to Southern California and studied dance ethnology at the undergraduate and graduate level at UCLA’s Department of World Arts & Cultures. Along with her husband, Sophiline launched the Khmer Arts Academy in Long Beach (2002) and created training workshops in classical dance and music throughout Southern California teaching a new generation of Cambodian-Americans in the region’s large Cambodian refugee community the traditional art and culture of Cambodia. In 2006, they relocated to Cambodia and created Sophiline Arts Ensemble, a professional dance and music troupe. Despite the change of name and location, the purpose remains the same: to teach and restore the traditional Cambodian dance forms and to promote Cambodian culture throughout the world. Shapiro’s choreography has been credited with infusing the classical form with new ideas. In 1990, Shapiro did a classical Cambodian dance adaptation of Othello called Samrithechak (2000), where she used symbolism and metaphors to allude the Khmer Rouge of their guilt and denial of the crimes they committed on Cambodia. Her choreography includes The Glass Box (2002) and Seasons of Migration (2005), which she has set on Cambodia’s finest performing artists and toured to three continents. Notable venues include Cal Performances, the Hong Kong Arts Festival, New York’s Joyce Theater and the Venice Biennale. Pamina Devi had its world premiere at the Schönbrunn Palace Theater as part of Vienna’s New Crowned Hope Festival (2006). Her collaboration with composer Chinary Ung for the Los Angeles Master Chorale, was scheduled to premiere at Walt Disney Concert Hall in November 2008. In 2013, Khmer Arts Ensemble premiered “A Bend in the River,” a collaboration with sculptor Sopheap Pich and composer Him Sophy. Shapiro received numerous honors, including Asia 21, Creative Capital, Durfee, Guggenheim and Irvine Dance Fellowships, as well as the Nikkei Asia Prize for Culture. She is a recipient of a 2009 National Heritage Fellowship awarded by the National Endowment for the Arts, which is the United States government’s highest honor in the folk and traditional arts. She was also named a 2009 Fellow by United States Artists.

អ្នកស្រី សុភីលីន ជាម ហ្សាភារ៉ូ ជានាដកា អ្នកបង្កើតក្បាច់រាំ និងជាអ្នកអប់រំដ៏ល្បីល្បាញមួយរបស់កម្ពុជា។ នៅអាយុ ៨ ឆ្នាំ អ្នកស្រីត្រូវបានបង្ខំឱ្យទៅរស់នៅក្នុងទីជនបទនៃប្រទេសកម្ពុជា បន្ទាប់ពីគ្រួសាររបស់អ្នកស្រីត្រូវបានជម្លៀសចេញពីក្រុងដោយខ្មែរក្រហម។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហម អ្នកស្រីគឺជាសិស្សដំបូងគេដែលបានរៀនពីព្រឹទ្ធាចារ្យសិល្បៈដែលនៅរស់រានមានជីវិត និងក្នុងចំណោមអ្នករបាំខ្មែរជំនាន់ទី ១ ដែលទទួលបានការបណ្តុះបណ្តាលពីសាលាវិចិត្រសិល្បៈក្នុងក្រុងភ្នំពេញ។ ជាមួយនឹងមិត្តរួមជំនាន់នៅឯសាកលវិទ្យាល័យ អ្នកស្រីបានធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌា សហភាពសូវៀត សហរដ្ឋអាមេរិក និងវៀតណាម។ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩១ អ្នកស្រីបានធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ទៅរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ាភាគខាងត្បូង ហើយបានសិក្សាផ្នែកជាតិពន្ធុវិទ្យានៃរបាំនៅកម្រិតមុនបរិញ្ញាបត្រ និងបរិញ្ញាបត្រ នៅនាយកដ្ឋានសិល្បៈ និងវប្បធម៌ពិភពលោករបស់ UCLA។ ជាមួយនឹងស្វាមី អ្នកស្រី សុភីលីន បានបើកដំណើរការសាលាសិល្បៈខ្មែរនៅទីក្រុងឡុងប៊ិច (២០០២) ហើយបានបង្កើតសិក្ខាសាលាបណ្តុះបណ្តាលផ្នែករបាំ និងតន្ត្រីបុរាណ នៅទូទាំងរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ាភាគខាងត្បូង ដោយបង្រៀនអំពីសិល្បៈ និងវប្បធម៌ប្រពៃណីរបស់កម្ពុជា ដល់យុវជនខ្មែរ-អាមេរិកាំងជំនាន់ថ្មីនៅក្នុងសហគមន៍ជនភៀសខ្លួនកម្ពុជាដ៏ធំប្រចាំតំបន់។ នៅឆ្នាំ ២០០៦ គ្រួសារអ្នកស្រីបានផ្លាស់ទីលំនៅមកកាន់ប្រទេសកម្ពុជា ហើយបានបង្កើតក្រុមសិល្បៈសុភីលីន ដែលជាក្រុមរបាំ និងតន្ត្រីអាជីព។ បើទោះជាមានការផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះ និងទីតាំងក៏ដោយ ក៏គោលបំណងនៅតែដដែល៖ ដើម្បីបង្រៀន និងស្ដារទម្រង់របាំប្រពៃណីខ្មែរ និងផ្សព្វផ្សាយវប្បធម៌ខ្មែរទៅកាន់ពិភពលោក។ ក្បាច់រាំរបស់អ្នកស្រី សុភីលីន ត្រូវបានកែច្នៃដោយបញ្ចូលទម្រង់បុរាណ ជាមួយនឹងគំនិតថ្មីៗ។ នៅឆ្នាំ ១៩៩០ អ្នកស្រីបានច្នៃរបាំបុរាណខ្មែរមួយដែលបន្សាំពីរឿង Othello ហៅថា សំរឹទ្ធិចក្រ (២០០០) ដោយអ្នកស្រីបានប្រើនិមិត្តរូបារម្មណ៍ និងពាក្យប្រៀបធៀប ដើម្បីនិយាយសំដៅដល់ខ្មែរក្រហមអំពីកំហុសរបស់ពួកគេ និងការបដិសេធនូវឧក្រិដ្ឋកម្មដែលពួកគេបានប្រព្រឹត្តមកលើប្រទេសកម្ពុជា។ ស្នាដៃរបាំបន្តបន្ទាប់ទៀតរួមមាន ប្រអប់កញ្ចក់ (២០០២) និង រដូវយាត្រាចរ (២០០៥) ដែលសម្ដែងដោយសិល្បករឆ្នើមៗរបស់ប្រទេសកម្ពុជា និងបានចេញទៅសម្ដែងនៅទ្វីបចំនួនបី។ ទីតាំងសម្ដែងដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់រួមមាន Cal Performances, Hong Kong Arts Festival, New York’s Joyce Theatre និង Venice Biennale។ ផាមីណាទេវី ត្រូវបានសម្ដែងជាលើកដំបូងបង្អស់ក្នុងពិភពលោកនៅឯ Schönbrunn Palace Theater ដែលជាផ្នែកមួយនៃ New Crown Hope Festival (២០០៦) នៅក្រុងវីយែន។ កិច្ចសហការរបស់អ្នកស្រីជាមួយនឹងអ្នកនិពន្ធតន្ត្រី អ៊ុង ជិនណារី សម្រាប់កម្មវិធី Los Angeles Master Chorale ត្រូវបានបង្ហាញនៅឯសាលប្រគំតន្ត្រី Walt Disney ក្នុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០០៨។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៣ «ក្រុមសិល្បៈខ្មែរ» បានសម្ដែងរឿង “ទន្លេកោងមួយ” ដែលជាកិច្ចសហការ ជាមួយនឹងជាងចម្លាក់ ពេជ្រ សុភាព និងអ្នកនិពន្ធតន្ត្រី ហ៊ឹម សុភី។ អ្នកស្រី សុភីលីន បានទទួលរង្វាន់កិត្តិយសជាច្រើន រួមមាន Asia 21, Creative Capital, Durfee, Guggenheim និង Irvine Dance Fellowships ក៏ដូចជារង្វាន់ Nikkei Asia Prize for Culture។ អ្នកស្រីគឺជាអ្នកទទួលបានអាហារូបករណ៍ថ្នាក់ជាតិឆ្នាំ ២០០៩ ដែលផ្តល់ដោយ National Endowment for the Arts ដែលជាកិត្តិយសធំធេងបំផុតរបស់រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងវិស័យសិល្បៈប្រជាប្រិយ និងប្រពៃណី។ អ្នកស្រីក៏បានជាប់ឈ្មោះជាសមាជិកឆ្នាំ ២០០៩ ដោយមូលនិធិ United States Artists។