ដំណើររឿង - the story

The odyssey of a millenary art, the symbol of a restored identity

In 1906, during a performance of the royal ballet in Paris, Auguste Rodin encountered Khmer dancers for the first time. Fascinated by the movements of their dance, he created 150 remarkable drawings in just a few days. A century on from that date, to the staging of a new performance on tour in France and Switzerland, the Royal Ballet of Cambodia has survived its

ដំណើរនៃសិល្បៈមួយដែលមានអាយុកាលរាប់ពាន់ឆ្នាំ និងជានិមិត្តរូបនៃអត្តសញ្ញាណមួយដែលត្រូវបានស្ដារឡើងវិញ

នៅឆ្នាំ ១៩០៦ លោក អូហ្គូស រ៉ូដាំង (Auguste Rodin) បានរកឃើញអ្នករបាំខ្មែរក្នុងអំឡុងការសម្តែងរបាំព្រះរាជទ្រព្យនៅឯក្រុងប៉ារីស។ លោកជាប់ចិត្តនឹងកាយវិការរបស់ពួកគេយ៉ាងខ្លាំង ហើយក៏បានគូរគំនូររហូតដល់ទៅ ១៥០ ផ្ទាំង ស្ដីពីកាយវិការទាំងនោះ ក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែពីរបីថ្ងៃ។ ចាប់តាំងពីគ្រានោះមក រហូតដល់ការបង្កើតទស្សនីយភាពថ្មីសម្រាប់ការសម្ដែងនៅឯប្រទេសបារាំង និងស្វីស នៅមួយសតវត្សក្រោយមក របាំព្រះរាជទ្រព្យខ្មែរបានរួចរស់ជីវិតដោយឆ្លងកាត់ប្រវត្តិសាស្ត្រច្រើនជំនាន់ហើយវាក៏បាននាំពួកយើងទៅកាន់ពិភពដ៏រុងរឿងនិងអាថ៌កំបាំង នៅចន្លោះរវាងលោកខាងកើត និងលោកខាងលិច។

តួអង្គ - THE CAST

សម្ដេចរាជបុត្រី ព្រះរៀម នរោត្តម បុប្ផាទេវី - H.R.H Princess Norodom Buppha Devi

Princess Norodom Buppha Devi, also known as Her Royal Highness Samdech Reach Botrei Preah Ream Norodom Buppha Devi, was the first daughter of King Sihanouk and the half-sister of King Sihamoni. A prominent figure in Cambodian culture and the arts, she was known for her exceptional talent in classical Khmer dance, which is a traditional art form that has been passed down through generations in the royal family. She was trained in classical dance from a young age and went on to become a renowned dancer, choreographer, and instructor, greatly contributing to the preservation and promotion of Cambodian cultural heritage. In addition to her accomplishments in dance, Princess Buppha Devi also held several important roles in the Cambodian government and cultural institutions. She served as Cambodia’s Minister of Culture and Fine Arts, as well as the President of the Royal Academy of Dance. She played a significant role in reviving and preserving Khmer dance and other traditional arts that were severely impacted during the Khmer Rouge regime. Princess Buppha Devi received numerous accolades for her contributions to the arts and culture, both nationally and internationally. She was widely respected and admired for her dedication to promoting Cambodian culture, her artistic talent, and her tireless efforts in preserving and promoting Khmer classical dance. Tragically, Princess Norodom Buppha Devi passed away on November 18, 2019, at the age of 76, leaving behind a rich legacy as a cultural icon and a beloved figure in Cambodia’s history. Her lifelong commitment to the arts and culture of Cambodia continues to inspire and influence generations of artists and performers in Cambodia and beyond.

សម្ដេចរាជបុត្រី ព្រះរៀម នរោត្តម បុប្ផាទេវី ជាបុត្រីទីមួយរបស់ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ និងជាព្រះរៀមបង្កើតមាតាទីទៃនៃព្រះករុណា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមនាថ នរោត្ដម សីហមុនី។ ទ្រង់ជាឥស្សរជនដ៏លេចធ្លោមួយរូបក្នុងវិស័យសិល្បៈ និងវប្បធម៌របស់ខ្មែរ និងមានភាពល្បីល្បាញតាមរយៈទេពកោសល្យដ៏ល្អឯកក្នុងរបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ដែលជាទម្រង់សិល្បៈប្រពៃណីតជំនាន់ក្នុងសែស្រឡាយរាជវង្ស។ ទ្រង់បានទទួលការបណ្តុះបណ្តាលផ្នែករបាំក្បាច់បុរាណតាំងពីក្មេង ហើយក៏បានក្លាយជានាដកា អ្នកបង្កើតក្បាច់របាំ និងជាគ្រូបង្ហាត់បង្រៀនផ្នែករបាំដ៏ល្បីល្បាញ ដែលបានរួមចំណែកយ៉ាងធំធេងក្នុងការអភិរក្ស និងផ្សព្វផ្សាយនូវសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌របស់ខ្មែរ។ ក្រៅពីស្នាដៃផ្នែករបាំ សម្ដេចព្រះរៀមក៏ធ្លាប់មានតួនាទីសំខាន់ក្នុងរាជរដ្ឋាភិបាល ព្រមទាំងស្ថាប័នវប្បធម៌មួយចំនួន ដោយក្នុងនោះ ទ្រង់បានកាន់តំណែងជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ ព្រមទាំងជាប្រធាន Royal Academy of Dance។ ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការស្រោចស្រង់ និងអភិរក្សរបាំខ្មែរ ក៏ដូចជាសិល្បៈប្រពៃណីជាច្រើនទៀត ដែលរងគ្រោះយ៉ាងដំណំក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ ព្រះអង្គបានទទួលការកោតសរសើរជាច្រើន ពីថ្នាក់ជាតិ និងអន្តរជាតិ ចំពោះការចូលរួមចំណែកក្នុងវិស័យសិល្បៈ និងវប្បធម៌។ ព្រះអង្គក៏ទទួលបានការគោរព និងការកោតសរសើរយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះការលះបង់ក្នុងការលើកស្ទួយវប្បធម៌ខ្មែរ ចំពោះទេពកោសល្យសិល្បៈ និងការខិតខំប្រឹងប្រែងដោយមិនខ្លាចនឿយហត់ ដើម្បីអភិរក្ស និងលើកស្ទួយរបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ។ ជាការសោកស្ដាយយ៉ាងក្រៃលែង សម្ដេចរាជបុត្រី ព្រះរៀម នរោត្តម បុប្ផាទេវី បានសោយទិវង្គតកាលពីថ្ងៃទី ១៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០១៩ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៧៦ ព្រះវស្សា ដោយបន្សល់ទុកនូវកេរដំណែលយ៉ាងសម្បូរបែប ជានិមិត្តរូបផ្នែកវប្បធម៌ និងជាឥស្សរជនដ៏ឆ្នើមក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា។ ការប្ដេជ្ញាពេញមួយជីវិតរបស់ព្រះអង្គចំពោះសិល្បៈ និងវប្បធម៌ខ្មែរ នៅតែបន្តជំរុញទឹកចិត្ត និងជះឥទ្ធិពលមកដល់សិល្បករ និងអ្នកសម្ដែងជំនាន់ក្រោយក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក៏ដូចជានៅក្រៅប្រទេស។

ព្រះអង្គម្ចាស់ស៊ីសុវត្ថិ តេស្សូ - H.R.H Prince Sisowath Tesso

After studying in Paris, prince Sisowath Tesso worked at the headquarters of French multinational Spie-Batignolles, in Cergy-Pontoise. In 2004, the Prince returns to Cambodia to bring back his father’s ashes. He decides to settle in his homeland where he becomes advisor to the President of the National Assembly, then in 2007, Secretary of State to the Tourism Department. Prince Tesso is now a member of king Norodom Sihamoni’s Cabinet, with the rank of Secretary of State. Prince Sisowath Tesso plays an active part in Cambodia’s cultural events: the celebration of royal birthdays, classical music concerts, the Heritage Film  Festival. As Princess Norodom Buppha Devi’s private secretary, he has been promoting Cambodian art by organizing Royal Ballet performances abroad, for  instance at the International Sacred Music Festival in Fez, Morocco, at the Monaco Spring Arts Festival, and more recently at the Brooklyn Academy of Music in New York. He is now the Director of Princess Buppha Devi Dance School. To continue the legacy of the Princess, Prince Tesso has founded a new school in Phnom Penh called Princess Buppha Devi Dance School. He is also involved in the production of Khmer classical dance shows.

បន្ទាប់ពីបញ្ចប់ការសិក្សានៅឯក្រុងប៉ារីស ព្រះអង្គម្ចាស់ស៊ីសុវត្ថិ តេស្សូ
បានបម្រើការនៅទីស្នាក់ការកណ្តាលរបស់ក្រុមហ៊ុន Spie-Batignolles ពហុជាតិសាសន៍របស់បារាំង
ក្នុងក្រុង Cergy-Pontoise។ នៅឆ្នាំ ២០០៤ ព្រះអង្គបានយាងត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ
ដើម្បីយកព្រះធាតុរបស់ព្រះបិតាព្រះអង្គត្រឡប់មកវិញ។
ព្រះអង្គបានសម្រេចព្រះទ័យមកគង់នៅជាអចិន្ត្រៃយ៍នៅកម្ពុជា និងបានក្លាយជាទីប្រឹក្សាប្រធានរដ្ឋសភា
ហើយបន្ទាប់មក នៅឆ្នាំ ២០០៧ ជារដ្ឋលេខាធិការនាយកដ្ឋានទេសចរណ៍។ ព្រះអង្គម្ចាស់ តេស្សូ បច្ចុប្បន្ននេះគឺជាសមាជិកនៃព្រះរាជខុទ្ទកាល័យព្រះមហាក្សត្រ ក្នុងឋានៈជារដ្ឋលេខាធិការ។ ព្រះអង្គម្ចាស់ស៊ីសុវត្ថិ តេស្សូ បានដើរតួនាទីយ៉ាងសកម្មក្នុងព្រឹត្តិការណ៍វប្បធម៌របស់ប្រទេសកម្ពុជា៖
ការប្រារព្ធព្រះរាជពិធីចម្រើនព្រះជន្ម ការប្រគំតន្ត្រីបុរាណ មហោស្រពភាពយន្តបេតិកភណ្ឌ។
ក្នុងនាមជាជំនួយការរបស់សម្ដេចរាជបុត្រី ព្រះរៀម នរោត្តម បុប្ផាទេវី ទ្រង់បានចូលរួមលើកស្ទួយសិល្បៈខ្មែរ
តាមរយៈការរៀបចំការសម្ដែងរបាំព្រះរាជទ្រព្យនៅក្រៅប្រទេស ដូចជានៅ International Sacred Music
Festival នៅឯក្រុង Fez ប្រទេសម៉ារ៉ុក នៅ Monaco Spring Arts Festival និងថ្មីៗនេះនៅ Brooklyn
Academy of Music នៅឯក្រុងញូវយ៉ក។ បច្ចុប្បន្ននេះ ព្រះអង្គគឺជានាយកសាលារបាំ នរោត្តម បុប្ផាទេវី។ ដើម្បីបន្តមរតករបស់សម្ដេចព្រះរៀម ព្រះអង្គម្ចាស់ តេស្សូ បានបង្កើតសាលាថ្មីមួយនៅរាជធានីភ្នំពេញ ឈ្មោះថា
សាលារបាំ នរោត្តម បុប្ផាទេវី។
ព្រះអង្គ​ក៏បាន​ចូល​រួម​រៀបចំ​កម្មវិធី​សម្ដែងរបាំ​បុរាណ​ខ្មែរជាច្រើនលើក​ផង​ដែរ។

អ្នកស្រី វ័ន សាវ៉ៃ - Voan Savay

Voan Savay began to dance in the Royal Palace in 1960, at 9 years of age, when queen Sisowath Kossamak Nearirath decided to open the classes up to the public once a week. Her talent and motivation were soon noticed by her teachers who wanted her to join the Royal Ballet company. Against her parents’ wishes, Voan Savay decided to leave school to take part in the daily training sessions. Her motivation and talent led her, at a very young age, to perform the lead roles of the women’s repertoire in the Royal Ballet company, during the same period as princess Norodom Buppha Devi. At age 12, she started traveling across Cambodia with the Khmer Royal Ballet for performances. In 1965, at the age of 15, she was crowned the prima ballerina and was punctually replacing princess Buppha Devi as principal dancer. In 1971, after the fall of Norodom Sihanouk and the change of regime, Voan Savay became the star Apsara dancer with the National Dance Company of Cambodia (which had then replaced the Royal Ballet), when they went on tour to the United States. Like all the artists of her generation, she had to give up her art during the reign of terror put in place by the Khmers Rouge. Voan Savay kept her background a secret and hid her identity in order to survive. Following the fall of the regime in 1979, Savay moved back to Phnom Penh and married another dancer, Van Roeun, who was a graduate of the Royal University of Fine Arts.

The situation in Cambodia remained very dire and the hunger prompted many Cambodians to leave the country. In 1981, Voan Savay and her husband decided to take the road to exile and ended up in a refugee camp on the Thai border (Site II) with the hope of finding refuge abroad. But when Savay saw all the children who were stuck there, she decided to stay and teach them to dance. For the next few years, she moved around the border area organizing dance classes in various camps. Her dancers were eventually invited to perform all over Thailand. In 1991, after almost 10 years in the camps, Savay took a large group, including dancers, musicians and costumiers, on a three-month tour of the United States. Later that year she finally returned to Cambodia and she and her troupe joined the Ministry of Culture and Fine Arts. After the 1998 political turmoil, she fled the country once more to find asylum in France, where she and her husband lived for two decades teaching Cambodian traditional dance.

In 2016, Voan Savay was invited by Princess Buppha Devi and Prince Sisowath Tesso to re-establish herself in Cambodia to help transmit the heritage of Khmer classical dance. Since then, she splits her time between France — her home base — and Cambodia, working on various projects.

 

អ្នកស្រី វ័ន សាវ៉ៃ បានចាប់ផ្តើមរាំរបាំក្នុងព្រះបរមរាជវាំងក្នុងឆ្នាំ ១៩៦០ កាលអាយុ ៩ ឆ្នាំ គឺនៅពេលដែលព្រះមហាក្សត្រិយានី ស៊ីសុវត្ថិ កុសុមៈ នារីរ័ត្ន បានសម្រេចបើកថ្នាក់របាំជាសាធារណៈម្តងក្នុងមួយសប្តាហ៍។ ភាពប៉ិនប្រសប់ និងការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់អ្នកស្រីត្រូវបានគ្រូរបាំកត់សម្គាល់ឃើញភ្លាមៗ និងចង់ឱ្យអ្នកស្រីចូលរួមក្នុងក្រុមរបាំព្រះរាជទ្រព្យ។ អ្នកស្រីបានជម្នះនឹងឪពុកម្តាយ ដោយសម្រេចចិត្តឈប់រៀន ហើយមកចូលរួមថ្នាក់បណ្តុះបណ្តាលរបាំជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ ការព្យាយាម និងទេពកោសល្យរបស់អ្នកស្រី បាននាំឱ្យអ្នកស្រីក្លាយជាតួឯករបាំព្រះរាជទ្រព្យទាំងអាយុនៅក្មេងនៅឡើយ គឺនៅក្នុងសម័យកាលតែមួយជាមួយសម្ដេចព្រះរៀម នរោត្តម បុប្ផាទេវី។ នៅអាយុ ១២ ឆ្នាំ អ្នកស្រីបានចាប់ផ្តើមចេញសម្ដែងរបាំព្រះរាជទ្រព្យនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា។ នៅឆ្នាំ ១៩៦៥ កាលអាយុ ១៥ ឆ្នាំ អ្នកស្រីបានគ្រងតំណែងជានាដកាឯករបាំព្រះរាជទ្រព្យជាលើកដំបូង ហើយពេលខ្លះបានគ្រងតំណែងនេះជំនួសសម្ដេចព្រះរៀម បុប្ផាទេវី។ នៅឆ្នាំ ១៩៧១ បន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារ និងការផ្លាស់ប្តូររបប អ្នកស្រី វ័ន សាវ៉ៃ បានក្លាយជាតួអង្គឯករបាំអប្សរាជាមួយក្រុមរបាំជាតិកម្ពុជា (ជំនួសក្រុមរបាំព្រះរាជទ្រព្យ) នៅគ្រាដែលក្រុមនេះបានទៅសម្ដែងនៅឯសហរដ្ឋអាមេរិក។ ដូចជាសិល្បករឯទៀតក្នុងជំនាន់នោះ អ្នកស្រីត្រូវបោះបង់ចោលនូវការងារសិល្បៈទាំងស្រុងក្នុងរបបដ៏ខ្មៅងងឹតដែលគ្រប់គ្រងដោយខ្មែរក្រហម។ អ្នកស្រី វ័ន សាវ៉ៃ បានលាក់នូវប្រវត្តិរូប និងអត្តសញ្ញាណរបស់អ្នកស្រី ដើម្បីរស់។ ក្រោយរបបនេះដួលរលំនៅឆ្នាំ ១៩៧៩ អ្នកស្រីបានត្រឡប់មករស់នៅឯក្រុងភ្នំពេញវិញ ហើយបានរៀបការជាមួយអ្នករបាំម្នាក់ទៀតឈ្មោះ វ៉ាន់ រឿន ដែលបានបញ្ចប់ការសិក្សានៅឯសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ។

ស្ថានការណ៍នៅកម្ពុជានៅតែអាក្រក់ខ្លាំង ហើយគ្រោះទុរ្ភិក្សបានជំរុញឱ្យប្រជាជនខ្មែរជាច្រើនចាកចេញពីប្រទេស។ នៅឆ្នាំ ១៩៨១ អ្នកស្រី និងស្វាមី បានសម្រេចចិត្តធ្វើដំណើរនិរទេសខ្លួន ហើយទៅរស់នៅឯជំរំជនភៀសខ្លួននៅឯព្រំដែនថៃ (ជំរំសាយធូ) ជាមួយនឹងក្តីសង្ឃឹមទទួលបានសិទ្ធិជ្រកកោននៅឯបរទេស។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលអ្នកស្រីបានឃើញក្មេងៗជាច្រើនជាប់គាំងនៅទីនោះ អ្នកស្រីក៏សម្រេចចិត្តស្នាក់នៅបន្ត និងបង្រៀនរបាំដល់ពួកគេ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំបន្ទាប់ អ្នកស្រីបានផ្លាស់ទីលំនៅមកជុំវិញតំបន់ព្រំដែន និងបានរៀបចំថ្នាក់របាំនៅតាមជំរំផ្សេងៗ។ អ្នករបាំទាំងអស់ក៏ត្រូវបានអញ្ជើញឱ្យទៅសម្តែងនៅទូទាំងប្រទេសថៃ។ នៅឆ្នាំ ១៩៩១ បន្ទាប់ពីជិត ១០ ឆ្នាំនៅក្នុងជំរំ អ្នកស្រីបាននាំក្រុមសិល្បៈដ៏ធំមួយ រួមមានអ្នករបាំ តន្ត្រីករ និងអ្នកកាន់សម្លៀកបំពាក់ ទៅសម្ដែងរយៈពេលបីខែនៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ ក្រោយមក នៅឆ្នាំនោះដដែល អ្នកស្រីបានវិលត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ ហើយអ្នកស្រី ព្រមទាំងក្រុមសិល្បៈរបស់អ្នកស្រី បានចូលបម្រើការងារនៅក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ។ បន្ទាប់ពីវិបត្តិនយោបាយឆ្នាំ ១៩៩៨ អ្នកស្រីបានភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសម្តងទៀត ដើម្បីស្វែងរកសិទ្ធិជ្រកកោននៅឯប្រទេសបារាំង ហើយអ្នកស្រី និងស្វាមីក៏បានរស់នៅទីនោះអស់រយៈពេលពីរទសវត្សរ៍ និងបានបង្រៀនរបាំប្រពៃណីខ្មែរនៅទីនោះផងដែរ។

នៅឆ្នាំ ២០១៦ អ្នកស្រី វ័ន សាវ៉ៃ ត្រូវបានសម្ដេចរាជបុត្រី ព្រះរៀម បុប្ផាទេវី និងព្រះអង្គម្ចាស់ស៊ីសុវត្ថិ តេស្សូ អញ្ជើញឱ្យមកកសាងកេរ្តិ៍ឈ្មោះនៅប្រទេសកម្ពុជាឡើងវិញ ដើម្បីជួយផ្ទេរមរតករបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរទៅអ្នកជំនាន់ក្រោយ។ ចាប់ពីពេលនោះមក អ្នកស្រីបានបែងចែកពេលវេលារវាងប្រទេសបារាំង ដែលជាទីលំនៅបច្ចុប្បន្នរបស់អ្នកស្រី និងប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីធ្វើការលើគម្រោងផ្សេងៗ។

អ្នកស្រី សុភីលីន ជាម ហ្សាភារ៉ូ - Sophiline Cheam Shapiro

Sophiline Cheam Shapiro is a renown Cambodian dancer, choreographer, and educator.  At the age of eight, Shapiro was forced to live in the countryside of Cambodia after her family was evacuated from the city of Phnom Penh by the Khmer Rouge. Following the fall of the Khmer Rouge regime, Shapiro was one of the first students to learn from the masters who had survived and among the first generation of classically trained Cambodian dancers to graduate from the School of Fine Arts in Phnom Penh. With the university’s ensemble, she toured India, the Soviet Union, the USA, and Vietnam. In 1991, she immigrated to Southern California and studied dance ethnology at the undergraduate and graduate level at UCLA’s Department of World Arts & Cultures. Along with her husband, Sophiline launched the Khmer Arts Academy in Long Beach (2002) and created training workshops in classical dance and music throughout Southern California teaching a new generation of Cambodian-Americans in the region’s large Cambodian refugee community the traditional art and culture of Cambodia. In 2006, they relocated to Cambodia and created Sophiline Arts Ensemble, a professional dance and music troupe. Despite the change of name and location, the purpose remains the same: to teach and restore the traditional Cambodian dance forms and to promote Cambodian culture throughout the world. Shapiro’s choreography has been credited with infusing the classical form with new ideas. In 1990, Shapiro did a classical Cambodian dance adaptation of Othello called Samrithechak (2000), where she used symbolism and metaphors to allude the Khmer Rouge of their guilt and denial of the crimes they committed on Cambodia. Her choreography includes The Glass Box (2002) and Seasons of Migration (2005), which she has set on Cambodia’s finest performing artists and toured to three continents. Notable venues include Cal Performances, the Hong Kong Arts Festival, New York’s Joyce Theater and the Venice Biennale. Pamina Devi had its world premiere at the Schönbrunn Palace Theater as part of Vienna’s New Crowned Hope Festival (2006). Her collaboration with composer Chinary Ung for the Los Angeles Master Chorale, was scheduled to premiere at Walt Disney Concert Hall in November 2008. In 2013, Khmer Arts Ensemble premiered “A Bend in the River,” a collaboration with sculptor Sopheap Pich and composer Him Sophy. Shapiro received numerous honors, including Asia 21, Creative Capital, Durfee, Guggenheim and Irvine Dance Fellowships, as well as the Nikkei Asia Prize for Culture. She is a recipient of a 2009 National Heritage Fellowship awarded by the National Endowment for the Arts, which is the United States government’s highest honor in the folk and traditional arts. She was also named a 2009 Fellow by United States Artists.

អ្នកស្រី សុភីលីន ជាម ហ្សាភារ៉ូ ជានាដកា អ្នកបង្កើតក្បាច់រាំ និងជាអ្នកអប់រំដ៏ល្បីល្បាញមួយរបស់កម្ពុជា។ នៅអាយុ ៨ ឆ្នាំ អ្នកស្រីត្រូវបានបង្ខំឱ្យទៅរស់នៅក្នុងទីជនបទនៃប្រទេសកម្ពុជា បន្ទាប់ពីគ្រួសាររបស់អ្នកស្រីត្រូវបានជម្លៀសចេញពីក្រុងដោយខ្មែរក្រហម។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហម អ្នកស្រីគឺជាសិស្សដំបូងគេដែលបានរៀនពីព្រឹទ្ធាចារ្យសិល្បៈដែលនៅរស់រានមានជីវិត និងក្នុងចំណោមអ្នករបាំខ្មែរជំនាន់ទី ១ ដែលទទួលបានការបណ្តុះបណ្តាលពីសាលាវិចិត្រសិល្បៈក្នុងក្រុងភ្នំពេញ។ ជាមួយនឹងមិត្តរួមជំនាន់នៅឯសាកលវិទ្យាល័យ អ្នកស្រីបានធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌា សហភាពសូវៀត សហរដ្ឋអាមេរិក និងវៀតណាម។ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩១ អ្នកស្រីបានធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ទៅរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ាភាគខាងត្បូង ហើយបានសិក្សាផ្នែកជាតិពន្ធុវិទ្យានៃរបាំនៅកម្រិតមុនបរិញ្ញាបត្រ និងបរិញ្ញាបត្រ នៅនាយកដ្ឋានសិល្បៈ និងវប្បធម៌ពិភពលោករបស់ UCLA។ ជាមួយនឹងស្វាមី អ្នកស្រី សុភីលីន បានបើកដំណើរការសាលាសិល្បៈខ្មែរនៅទីក្រុងឡុងប៊ិច (២០០២) ហើយបានបង្កើតសិក្ខាសាលាបណ្តុះបណ្តាលផ្នែករបាំ និងតន្ត្រីបុរាណ នៅទូទាំងរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ាភាគខាងត្បូង ដោយបង្រៀនអំពីសិល្បៈ និងវប្បធម៌ប្រពៃណីរបស់កម្ពុជា ដល់យុវជនខ្មែរ-អាមេរិកាំងជំនាន់ថ្មីនៅក្នុងសហគមន៍ជនភៀសខ្លួនកម្ពុជាដ៏ធំប្រចាំតំបន់។ នៅឆ្នាំ ២០០៦ គ្រួសារអ្នកស្រីបានផ្លាស់ទីលំនៅមកកាន់ប្រទេសកម្ពុជា ហើយបានបង្កើតក្រុមសិល្បៈសុភីលីន ដែលជាក្រុមរបាំ និងតន្ត្រីអាជីព។ បើទោះជាមានការផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះ និងទីតាំងក៏ដោយ ក៏គោលបំណងនៅតែដដែល៖ ដើម្បីបង្រៀន និងស្ដារទម្រង់របាំប្រពៃណីខ្មែរ និងផ្សព្វផ្សាយវប្បធម៌ខ្មែរទៅកាន់ពិភពលោក។ ក្បាច់រាំរបស់អ្នកស្រី សុភីលីន ត្រូវបានកែច្នៃដោយបញ្ចូលទម្រង់បុរាណ ជាមួយនឹងគំនិតថ្មីៗ។ នៅឆ្នាំ ១៩៩០ អ្នកស្រីបានច្នៃរបាំបុរាណខ្មែរមួយដែលបន្សាំពីរឿង Othello ហៅថា សំរឹទ្ធិចក្រ (២០០០) ដោយអ្នកស្រីបានប្រើនិមិត្តរូបារម្មណ៍ និងពាក្យប្រៀបធៀប ដើម្បីនិយាយសំដៅដល់ខ្មែរក្រហមអំពីកំហុសរបស់ពួកគេ និងការបដិសេធនូវឧក្រិដ្ឋកម្មដែលពួកគេបានប្រព្រឹត្តមកលើប្រទេសកម្ពុជា។ ស្នាដៃរបាំបន្តបន្ទាប់ទៀតរួមមាន ប្រអប់កញ្ចក់ (២០០២) និង រដូវយាត្រាចរ (២០០៥) ដែលសម្ដែងដោយសិល្បករឆ្នើមៗរបស់ប្រទេសកម្ពុជា និងបានចេញទៅសម្ដែងនៅទ្វីបចំនួនបី។ ទីតាំងសម្ដែងដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់រួមមាន Cal Performances, Hong Kong Arts Festival, New York’s Joyce Theatre និង Venice Biennale។ ផាមីណាទេវី ត្រូវបានសម្ដែងជាលើកដំបូងបង្អស់ក្នុងពិភពលោកនៅឯ Schönbrunn Palace Theater ដែលជាផ្នែកមួយនៃ New Crown Hope Festival (២០០៦) នៅក្រុងវីយែន។ កិច្ចសហការរបស់អ្នកស្រីជាមួយនឹងអ្នកនិពន្ធតន្ត្រី អ៊ុង ជិនណារី សម្រាប់កម្មវិធី Los Angeles Master Chorale ត្រូវបានបង្ហាញនៅឯសាលប្រគំតន្ត្រី Walt Disney ក្នុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០០៨។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៣ «ក្រុមសិល្បៈខ្មែរ» បានសម្ដែងរឿង “ទន្លេកោងមួយ” ដែលជាកិច្ចសហការ ជាមួយនឹងជាងចម្លាក់ ពេជ្រ សុភាព និងអ្នកនិពន្ធតន្ត្រី ហ៊ឹម សុភី។ អ្នកស្រី សុភីលីន បានទទួលរង្វាន់កិត្តិយសជាច្រើន រួមមាន Asia 21, Creative Capital, Durfee, Guggenheim និង Irvine Dance Fellowships ក៏ដូចជារង្វាន់ Nikkei Asia Prize for Culture។ អ្នកស្រីគឺជាអ្នកទទួលបានអាហារូបករណ៍ថ្នាក់ជាតិឆ្នាំ ២០០៩ ដែលផ្តល់ដោយ National Endowment for the Arts ដែលជាកិត្តិយសធំធេងបំផុតរបស់រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងវិស័យសិល្បៈប្រជាប្រិយ និងប្រពៃណី។ អ្នកស្រីក៏បានជាប់ឈ្មោះជាសមាជិកឆ្នាំ ២០០៩ ដោយមូលនិធិ United States Artists។

សុប្បិយ៉ា នុត - Suppya Nut

Suppya Hélène Nut studied at the Royal Ballet dance school in Phnom Penh before the start of the Khmer Rouge regime and arrived in France as a teenager. Today, she teaches Khmer language and literature as well as South-East Asian performing arts at the University of Cologne and at the National Institute of Oriental Languages and Civilizations (INALCO) in Paris. Together with Michel Réthy Antelme, she co-authored the “French-Khmer Dictionary” (Ed. L’Asiathèque, 2013) and “Khmer language” (Ed. Assimil, 2014). As part of her research work, she has conducted video interviews with numerous artists of the Royal Ballet and of Cambodia’s traditional mask theatre Lakhon Kohl, for the New York Public Library, the Center for Khmer Studies (CKS) and the Bophana Center founded by Rithy Panh. She herself founded the “Khmer Dance Project”, in collaboration with the CKS, the Anne Hendricks Bass Foundation and the Jerome Robbins Dance Division of The New York Public Library. She was Princess Buppha Devi’s editorial adviser from 2006 until the Princess’ death in 2019.

អ្នកស្រី Suppya Hélène Nut បានសិក្សានៅឯសាលារបាំព្រះរាជទ្រព្យក្នុងក្រុងភ្នំពេញ មុនពេលដែលរបបខ្មែរក្រហមចាប់ផ្ដើម ហើយអ្នកស្រីបានទៅដល់ប្រទេសបារាំងក្នុងវ័យជំទង់។ សព្វថ្ងៃ អ្នកស្រីបង្រៀនភាសា និងអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ព្រមទាំងសិល្បៈសម្តែងបែបអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅសាកលវិទ្យាល័យ Cologne និងនៅវិទ្យាស្ថានជាតិភាសា និងអរិយធម៌បូព៌ា (INALCO) នៅឯក្រុងប៉ារីស។ អ្នកស្រីបានសហការជាមួយលោក Michel Réthy Antelme ក្នុងការនិពន្ធ “វចនានុក្រមបារាំង-ខ្មែរ” (Ed. L’Asiathèque, 2013) និង “ភាសាខ្មែរ” (Ed. Assimil, 2014)។ ជាផ្នែកមួយនៃការងារស្រាវជ្រាវ អ្នកស្រីបានធ្វើបទសម្ភាសជាវីដេអូជាមួយសិល្បករជាច្រើនរូប ផ្នែករបាំព្រះរាជទ្រព្យ និងល្ខោនខោល សម្រាប់បណ្ណាល័យសាធារណៈក្រុងញូវយ៉ក មជ្ឈមណ្ឌលខេមរសិក្សា (CKS) និងមជ្ឈមណ្ឌលបុប្ផាណា ដែលបង្កើតឡើងដោយលោក ប៉ាន់ រិទ្ធី។ អ្នកស្រីបានបង្កើត “គម្រោងរបាំខ្មែរ” ដោយសហការជាមួយមជ្ឈមណ្ឌលខេមរសិក្សា (CKS) មូលនិធិ Anne Hendricks Bass និង Jerome Robbins Dance Division នៃបណ្ណាល័យសាធារណៈក្រុងញូ

លោក ព្រឿង ឈៀង - Proeung Chhieng

Like the Princess, Proeung Chhieng became involved in the Royal Ballet when he was still a child. His grandmother was a renowned ballet mistress who taught at the palace. Having seen her grandson imitating the dancers’ movements when he was barely 5 years old, she encouraged his early vocation and, 3 years later, suggested to the Queen, she let him join the Royal Ballet school. At the age of 8, he moved into the palace with his father. Proeung Chhieng had the good fortune of beginning his dance career at a time when, on king Norodom Sihanouk’s mother’s initiative, men were for the first time brought into the Court dance to play the roles of monkeys. He was one of the first to be given this role in the Royal Ballet. He was only 9 when he first danced abroad, in Egypt and Yugoslavia, during state visits. Like a few other masters of his generation in the Princess’s circle, he mainly grew up in the Royal Palace. Like that of princess Norodom Buppha Devi, his dance career falls within the context of the Sangkum, a blessed period for Cambodian arts and artists. At the end of the 1960s, Proeung Chhieng became a ballet master, an expert in performing monkey roles. When civil war broke out, he joined queen Sisowath Kossamak in Beijing and began training in stagecraft, but this was cut short by the Cultural Revolution. When the Khmer Rouge entered Phnom Penh in 1975, Proeung Chhieng was in Pyongyang, North Korea, where he pursued his studies in stagecraft. He returned home in 1978 and was immediately put in a camp for students “back from abroad” by the Pol Pot regime. His experience of the Khmer Rouge days was like “being uprooted from all forms of local culture”. After the Khmer Rouge fled and Phnom Penh fell to the Vietnamese “liberators”, Proeung Chhieng devoted his life to the young talents, so that the practice of this art which was so dear to him could take root once again. He was one of the first teachers to return to the School of Fine Arts and the University, where he became dean and taught until he retired. He remained the Princess’s closest collaborator in choreographic creation until she passed away. He has received the John D. Rockefeller 3rd Award from the Asian Cultural Council for his contributions to the performing arts. Despite his retirement, Proeung Chhieng’s passion for the meaning and transmission of his art is as strong as ever. He is still involved in artistic creation and policy as a Ministry adviser.

មិនខុសពីសម្ដេចព្រះរៀម លោក ព្រឿង ឈៀង បានចូលប្រឡូកក្នុងរបាំព្រះរាជទ្រព្យតាំងពីនៅក្មេង។ ជីដូនរបស់លោកគឺជាគ្រូរបាំដ៏ល្បីល្បាញមួយរូបដែលបង្រៀននៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង។ ដោយបានឃើញចៅប្រុសរបស់គាត់ធ្វើត្រាប់តាមចលនាអ្នករបាំតាំងពីនៅអាយុ ៥ ឆ្នាំ ជីដូនរបស់លោកបានលើកទឹកចិត្ត និងជំរុញលោកយ៉ាងខ្លាំងជាមួយអាជីពនេះ ហើយ ៣ ឆ្នាំក្រោយមក ជីដូនលោកបានស្នើទៅព្រះមហាក្សត្រិយានី ដើម្បីសុំការអនុញ្ញាតឱ្យលោកបានចូលរៀននៅសាលារបាំព្រះរាជទ្រព្យ។ នៅអាយុ ៨ ឆ្នាំ លោកក៏បានផ្លាស់ទៅនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងជាមួយឪពុករបស់លោក។ លោក ព្រឿង ឈៀង មានសំណាងខ្ពស់ ដោយបានចាប់ផ្តើមអាជីពរបាំរបស់លោកក្នុងគ្រាដែលព្រះមាតារបស់សម្តេចនរោត្តម សីហនុ ផ្ដួចផ្ដើមគំនិត និងចាប់ផ្ដើមឱ្យបុរសបានចូលរាំរបាំព្រះរាជទ្រព្យជាលើកដំបូងដោយសម្ដែងជាតួស្វា។ លោកស្ថិតនៅក្នុងចំណោមមនុស្សដំបូងបង្អស់ដែលបានដើរតួនេះក្នុងរបាំព្រះរាជទ្រព្យ។ លោកមានអាយុត្រឹមតែ ៩ ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះនៅពេលដែលលោកបានរាំជាលើកដំបូងនៅឯបរទេស មានដូចជាប្រទេសអេហ្ស៊ីប និងយូហ្គោស្លាវី អំឡុងពេលទស្សនកិច្ចផ្លូវរដ្ឋ។ មិនខុសពីព្រឹទ្ធាចារ្យមួយចំនួនផ្សេងទៀតឡើយក្នុងជំនាន់របស់លោកជាមួយនឹងសម្ដេចព្រះរៀម គឺធំដឹងក្ដីឡើងនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ហើយអាជីពរបាំរបស់លោកស្ថិតក្នុងបរិបទសង្គមរាស្ត្រនិយម ដែលជាសម័យកាលដ៏ប្រពៃសម្រាប់សិល្បៈ និងសិល្បករខ្មែរ។ នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០ លោក ព្រឿង ឈៀង បានក្លាយជាគ្រូរបាំព្រះរាជទ្រព្យ ដោយលោកគឺជាអ្នកជំនាញខាងសម្តែងតួស្វា។ នៅពេលដែលសង្គ្រាមស៊ីវិលផ្ទុះឡើង លោកបានចូលរួមជាមួយព្រះមហាក្សត្រិយានី ស៊ីសុវត្ថិ កុសុមៈ នៅឯក្រុងប៉េកាំង ហើយបានចាប់ផ្តើមការបណ្ដុះបណ្ដាលផ្នែករៀបចំឆាក ប៉ុន្តែបែរជាត្រូវបញ្ចប់មុនកាលកំណត់ដោយសារបដិវត្តន៍វប្បធម៌។ នៅពេលដែលខ្មែរក្រហមចូលកាន់កាប់ក្រុងភ្នំពេញក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៥ លោក ព្រឿង ឈៀង កំពុងស្ថិតនៅក្នុងក្រុងព្យុងយ៉ាង ប្រទេសកូរ៉េខាងជើង ជាកន្លែងដែលលោកបានបន្តការសិក្សាផ្នែករៀបចំឆាក។ លោកបានធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍នៅឆ្នាំ ១៩៧៨ ហើយភ្លាមៗនោះ លោកត្រូវបានគេយកទៅដាក់នៅក្នុងជំរំសម្រាប់និស្សិត “ត្រឡប់មកពីបរទេស” ដោយរបប ប៉ុល ពត។ បទពិសោធន៍របស់លោកក្នុងសម័យខ្មែរក្រហមគឺដូចជា “ត្រូវបានដកចេញពីគ្រប់ទម្រង់នៃវប្បធម៌ក្នុងស្រុក”។ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមរត់គេចខ្លួន ហើយក្រុងភ្នំពេញស្ថិតនៅក្រោម “កងទ័ពរំដោះ” របស់វៀតណាម លោក ព្រឿង ឈៀង បានបូជាជីវិតរបស់លោកទៅឱ្យសិល្បករជំនាន់ក្រោយ ក្នុងគោលបំណងឱ្យការអនុវត្តសិល្បៈដែលលោកស្រលាញ់ខ្លាំងនេះអាចចាក់ឫសម្តងទៀត។ លោកគឺជាគ្រូដំបូងគេម្នាក់ដែលបានត្រឡប់ទៅសាលាវិចិត្រសិល្បៈ និងសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ ហើយនៅទីនោះ លោកបានក្លាយជាព្រឹទ្ធបុរស និងបង្រៀន រហូតដល់លោកចូលនិវត្តន៍។ លោកនៅតែជាអ្នកសហការដ៏ជិតស្និទ្ធបំផុតរបស់សម្ដេចព្រះរៀមក្នុងការបង្កើតក្បាច់រាំរហូតដល់ទ្រង់សោយទិវង្គត។ លោកបានទទួលពានរង្វាន់ John D. Rockefeller 3rd Award ពីក្រុមប្រឹក្សាវប្បធម៌អាស៊ីសម្រាប់ការរួមចំណែករបស់លោកក្នុងសិល្បៈទស្សនីយភាព។ ថ្វីដ្បិតតែលោកចូលនិវត្តន៍ក៏ដោយ ក៏ជំនក់ចិត្តរបស់លោកចំពោះអត្ថន័យ និងការផ្ទេរចំណេះដឹងអំពីសិល្បៈរបស់លោកគឺខ្លាំងដូចសព្វដង។ លោកនៅតែចូលរួមក្នុងការបង្កើតស្នាដៃសិល្បៈ និងគោលនយោបាយក្នុងនាមជាទីប្រឹក្សាក្រសួង។ 

សេរី វណ្ណកុសន - Serei Van Kosaun

Serei Vankosaun is a professional dancer who graduated from the University of Fine Arts.  With more than 10 years practicing her profession, Kosaun has mastered her skill and performed in countless ceremonies for both national and international audiences. Kosaun has been working at Royal University of Fine Arts since 2017. She has taught, danced and toured as a dancer for many years. In 2018, Kosaun was given a principal role in “Neang Wadhana Devi” or “Metamorphosis” by the late HRH Norodom Bupphadevi, the former director of the Royal Ballet of Cambodia. Kosaun commits to promote and preserve the legacy of her ancestors. She always explores new opportunities to further contribute to the art form.

សេរី វណ្ណកុសន ជាអ្នករាំអាជីព ដែលបានបញ្ចប់ការសិក្សាពីសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ។ ជាមួយនឹងការប្រកបអាជីពនេះជាង ១០ ឆ្នាំ កុសនស្ទាត់ជំនាញ និងបានសម្តែងក្នុងពិធីរាប់មិនអស់សម្រាប់ទស្សនិកជនទាំងជាតិ និងអន្តរជាតិ។ កុសន បម្រើការនៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈតាំងពីឆ្នាំ ២០១៧។ នាងបានបង្រៀន រាំ និងសម្ដែងតាមទីកន្លែងផ្សេងៗអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ។ នៅឆ្នាំ ២០១៨ កុសន បានទទួលតំណែងជាតួឯកក្នុងទស្សនីយភាពរបាំ “នាងវឌ្ឍនាទេវី” ឬ “Metamorphosis” ជាព្រះរាជកិច្ចដឹកនាំដោយសម្តេចព្រះរៀម នរោត្តម បុប្ផាទេវី អតីតនាយកក្រុមរបាំព្រះរាជទ្រព្យកម្ពុជា។ កុសន ប្តេជ្ញាលើកស្ទួយ និងថែរក្សាកេរដំណែលដូនតា ហើយនាងតែងតែស្វែងរកឱកាសថ្មីៗ ដើម្បីរួមចំណែកបន្ថែមទៀតទៅលើទម្រង់សិល្បៈនេះ។

សុខ ណាលីស - Sok Nalys

Nalys has performed, choreographed and toured as a dancer for many years both on local and international stages.  Back in 2013, she was selected by her teachers to receive special training from His Majesty the King Norodom Sihamoni and to perform in “Fondamentus” at a UNESCO-organized royal ceremony set in the Angkor Wat temple in 2013.  In 2018, she played a principal role in “Neang Wadhana Devi”, or “Metamorphosis”, the last creation choreographed by HRH the late Norodom Buppha Devi, the former director of the Royal Ballet of Cambodia. In 2018, Nalys finished a bachelor’s degree in Choreography from the Royal University of Fine Arts, and afterwards pursued a Master’s degree in Holocaust Studies at the University of Haifa (Israel).

ណាលីស បានសម្តែង រចនាក្បាច់រាំ និងបានចេញទៅសម្ដែងនៅទីកន្លែងផ្សេងៗអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ ទាំងនៅលើឆាកជាតិ និងអន្តរជាតិ។ បកមកឆ្នាំ ២០១៣ នាងត្រូវបានជ្រើសរើសដោយគ្រូៗរបស់នាងឱ្យទទួលបានការបណ្តុះបណ្តាលពិសេសពីព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះបរមនាថ នរោត្តម សីហមុនី និងសម្តែងក្នុងទស្សនីយភាព “Fondamentus” នៅក្នុងព្រះរាជពិធីមួយរៀបចំឡើងដោយអង្គការយូណេស្កូ ដែលបានប្រារព្ធឡើងក្នុងប្រាសាទអង្គរវត្តកាលពីឆ្នាំ ២០១៣។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៨ នាងបានដើរជាតួអង្គសំខាន់ក្នុងទស្សនីយភាពរបាំ “នាងវឌ្ឍនាទេវី” ឬ “Metamorphosis” ដែលជាស្នាព្រះហស្តចុងក្រោយរបស់សម្តេចព្រះរៀម នរោត្តម បុប្ផាទេវី អតីតនាយកក្រុមរបាំព្រះរាជទ្រព្យកម្ពុជា។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៨ ណាលីសបានបញ្ចប់ថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រសិល្បៈផ្នែកនាដសាស្ត្រពីសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ ហើយបច្ចុប្បន្ន នាងកំពុងបន្តការសិក្សាថ្នាក់អនុបណ្ឌិតផ្នែក Holocaust Studies នៅសាកលវិទ្យាល័យ Haifa ប្រទេសអ៊ីស្រាអែល។

ក្រុមផលិត - The team

ហ្សាវីយេ ដឺ ឡូហ្សាន - អ្នកដឹកនាំ អ្នកនិពន្ធ ផលិតករ Xavier de Lauzanne - Director, Author, Producer

Xavier de Lauzanne, born in Paris in 1970, studied Hospitality and Tourism before setting up hotel training programs for underprivileged youth in Martinique, Vietnam, and Cambodia. Passionate about film, he bought his first camera in 1999 to shoot a documentary essay in Vietnam about a Tuktuk driver’s life. He learned to be a director while shooting a promotional film for the Cambodian association “Pour un sourire d’enfant.” He directed his first documentary film “Retour sur la RC4” in Vietnam in 2000 and started his own production company, Aloest Productions, with his childhood friend. He then directed several politically aware independent documentaries focused on the human element in various countries.

In 2002, he co-directed the documentary version of “Pour un Sourire d’enfant” in Phnom Penh, and in 2003, he shot a PR film “Vivre comme un enfant” for the association “Enfants du Mékong” in Southeast Asia. He also directed news pieces and docs for TV from 2002 to 2005. In 2005, he directed “Le Seigneur de Darjeeling,” a documentary about fair-trade organic tea production in India. He continued to direct documentaries, including “Le Goncourt des Lycéens” in 2006 and a second film for “Enfants du Mékong” in 2007.He developed the feature-length documentary project “D’une seule voix,” which follows a tour in France with Israeli and Palestinian musicians. The film was released in cinemas in France in 2009 and won multiple awards.

In 2013, he released “Enfants valises,” a feature length documentary about teenage migrants, and collaborated on the documentary series “A vous de voir” in 2013 and 2014. In 2015, he returned to feature length documentary with “Les Pépites,” shot in Cambodia, which received awards at international festivals. He then directed a documentary on the Cambodian royal ballet “The Perfect Motion”, and a trilogy on post-ISIS Iraqi and Syrian reconstruction, with the first part “9 days in Raqqa” selected at Cannes in 2020.

See the Wikipedia page of Xavier de Lauzanne

លោក ហ្សាវីយេ ដឺ ឡូហ្សាន កើតនៅក្រុងប៉ារីសក្នុងឆ្នាំ ១៩៧០ បានសិក្សាផ្នែកបដិសណ្ឋារកិច្ច និងទេសចរណ៍ មុននឹងបង្កើតកម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលផ្នែកសណ្ឋាគារសម្រាប់យុវជនក្រីក្រនៅឯកោះម៉ាទីនីក ប្រទេសវៀតណាម និងកម្ពុជា។ ដោយមានជំនក់ចិត្តផ្នែកភាពយន្ត លោកបានទិញកាមេរ៉ាដំបូងរបស់លោកក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៩ ដើម្បីថតឯកសារមួយនៅឯប្រទេសវៀតណាម ស្ដីអំពីជីវិតអ្នកបើកបររ៉ឺម៉កកង់បីម្នាក់។ លោកបានរៀនធ្វើជាអ្នកដឹកនាំរឿង អំឡុងពេលថតភាពយន្ត PR មួយឱ្យអង្គការដើម្បីភាពញញឹមនៃកុមារ (Pour un sourire d’enfant)។ លោកក៏បានដឹកនាំខ្សែភាពយន្តឯកសារដំបូងគឺ “Retour sur la RC4” នៅឯប្រទេសវៀតណាមក្នុងឆ្នាំ ២០០០ ហើយបានបង្កើតផលិតកម្មភាពយន្តផ្ទាល់ខ្លួនគឺ Aloest Productions ជាមួយមិត្តភក្តិកាលពីកុមារភាពរបស់លោក។ បន្ទាប់មក លោកក៏បានដឹកនាំភាពយន្តឯកសារឯករាជ្យជាច្រើនទៀតអំពីចំណេះដឹងនយោបាយ ដែលផ្តោតសំខាន់ទៅលើធាតុមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួន។

នៅឆ្នាំ ២០០២ លោកបានសហការដឹកនាំភាពយន្តឯកសាររឿង “Pour un Sourire d’enfant” នៅឯក្រុងភ្នំពេញ ហើយនៅឆ្នាំ ២០០៣ លោកបានថតភាពយន្ត PR រឿង “Vivre comme un enfant” សម្រាប់អង្គការកុមារមេគង្គ (Enfants du Mékong) នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ លោកក៏បានដឹកនាំវីដេអូព័ត៌មាន និងឯកសារសម្រាប់ចាក់ផ្សាយនៅលើកញ្ចក់ទូរទស្សន៍ ចាប់ពីឆ្នាំ ២០០២ ដល់ឆ្នាំ ២០០៥។ ក្នុងឆ្នាំ ២០០៥ លោកបានដឹកនាំរឿង “Le Seigneur de Darjeeling” ដែលជាភាពយន្តឯកសារស្ដីអំពីការផលិតតែសរីរាង្គដោយស្មើភាពផ្នែកពាណិជ្ជកម្មនៅឯប្រទេសឥណ្ឌា។ លោកក៏បានបន្តដឹកនាំភាពយន្តឯកសារបន្ថែមទៀតរួមមាន “Le Goncourt des Lycéens” ក្នុងឆ្នាំ ២០០៦ និងភាពយន្តទីពីរសម្រាប់អង្គការកុមារមេគង្គ (Enfants du Mékong) ក្នុងឆ្នាំ ២០០៧។ លោកក៏បានឈានទៅដល់ការបង្កើតគម្រោងភាពយន្តឯកសារខ្នាតធំ “D’une seule voix” ដែលជាដំណើរមួយនៅឯប្រទេសបារាំងជាមួយនឹងតន្ត្រីករជនជាតិអ៊ីស្រាអែល និងប៉ាឡេស្ទីន ហើយភាពយន្តនេះបានចេញផ្សាយក្នុងឆ្នាំ ២០០៩ និងទទួលបានពានរង្វាន់ជាច្រើន។

ក្នុងឆ្នាំ ២០១៣ លោកបានចេញផ្សាយរឿង “Enfants valises” ដែលជាភាពយន្តឯកសារខ្នាតធំស្ដីអំពីជនចំណាកស្រុកវ័យជំទង់ ហើយបានសហការលើខ្សែភាពយន្តឯកសារ “A vous de voir” ក្នុងឆ្នាំ ២០១៣ និង ២០១៤។ នៅឆ្នាំ ២០១៥ លោកបានវិលត្រឡប់មកវិញជាមួយនឹងភាពយន្តឯកសារខ្នាតធំរឿង “Les Pépites” ដែលថតនៅលើទឹកដីកម្ពុជា ហើយទទួលបានពានរង្វាន់ជាច្រើនក្នុងមហោស្រពអន្តរជាតិ។ បន្ទាប់មក លោកបានដឹកនាំភាពយន្តឯកសារស្តីអំពីរបាំព្រះរាជទ្រព្យខ្មែរ គឺ “ទេពហត្ថា” (The Perfect Motion) និងរឿងបីភាគស្តីពីការកសាងឡើងវិញក្រោយវិបត្តិ ISIS នៅអ៊ីរ៉ាក់ និងស៊ីរី ដោយភាគដំបូង “៩ ថ្ងៃនៅរ៉ាកា” ត្រូវបានជ្រើសរើសចូលក្នុងមហោស្រពភាពយន្តកាន ក្នុងឆ្នាំ ២០២០។

ចូលមើលទំព័រវិគីភីឌាអំពីលោក ហ្សាវីយេ ដឺ ឡូហ្សាន

ព្យែរ កូហ្កាន - អ្នកនិពន្ធ សហផលិតករ Pierre Kogan - Author, co-Producer

Pierre Kogan has worked in the audio-visual production industry for the past 20 years. After a varied professional career in international trade, Public Relations, and journalism, he was inspired by his love of the language of imagery to move from pen to camera. Pierre perfected his directing skills through diverse projects during his time living in Malawi and then in Cambodia. He developed the feature-length documentary project “D’une seule voix,” which follows a tour in France with Israeli and Palestinian musicians. The film was released in cinemas in France in 2009 and won multiple awards.

លោក ព្យែរ កូហ្កាន បានបម្រើការនៅក្នុងឧស្សាហកម្មផលិតសោតទស្សន៍អស់រយៈពេល ២០ ឆ្នាំមកហើយ។ បន្ទាប់ពីបានប្រកបអាជីពជាច្រើនក្នុងវិស័យពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ ទំនាក់ទំនងសាធារណៈ និងសារព័ត៌មាន លោកបានចាប់ផ្ដើមមានចិត្តស្រលាញ់ទៅលើភាសានៃរូបភាព ហើយក៏បានផ្លាស់ប្ដូរគំនិតរបស់លោកពីចុងប៊ិកទៅកាមេរ៉ា។ លោកបានដុសខាត់ជំនាញផ្នែកដឹកនាំរបស់លោកតាមរយៈគម្រោងចម្រុះ ក្នុងអំឡុងពេលដែលលោករស់នៅក្នុងប្រទេសម៉ាឡាវី ហើយបន្ទាប់មក នៅប្រទេសកម្ពុជា។ ក្នុងអំឡុងពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ដោយសារមើលឃើញពីភាពផ្ទុយគ្នាដ៏មិនគួរឱ្យជឿ រវាងប្រពៃណីសិល្បៈខ្មែរដែលកំពុងល្បីល្បាញនៅលើពិភពលោក និងការយល់ដឹងដ៏តិចតួចរបស់ប្រជាជនខ្មែរទៅលើទម្រង់សិល្បៈបុរាណដ៏ផូរផង់នេះ លោកក៏បានឆ្លៀតឱកាសនេះជួយសរសេរ និងផលិតខ្សែភាពយន្តរឿង “ទេពហត្ថា” (The Perfect Motion) ជាមួយលោក ហ្សាវីយេ ដឺ ឡូហ្សាន។

follow us !